Zelfaanvaarding (deel 1)

Zelfaanvaarding, zelfontplooiing, zelfverwezenlijking, een gevoel van zelfwaarde en een goed zelfbeeld, zijn voor veel mensen - en met name voor jongeren - erg belangrijk. Maar als deze thema’s zó belangrijk zijn, waarom spreekt Gods Woord er dan niet over?

God heeft ieder mens uniek en naar Zijn beeld geschapen (Genesis 1:27 en Psalm 139:14). Toch kan blijkbaar niet ieder mens zichzelf aanvaarden zoals hij of zij is. Pas als aan bepaalde criteria is voldaan, kan men zichzelf accepteren. Voor sommige mensen duurt deze acceptatie jaren en voor anderen schijnt dit moment nooit te komen. Zij blijven ontevreden en voelen zich minderwaardig en ongelukkig.

Er zijn bepaalde criteria waarvan mensen vinden dat ze daaraan eerst moeten voldoen, voordat ze zichzelf kunnen aanvaarden.

Lichamelijke criteria
Veel jongeren, maar ook volwassenen, hechten bijzonder veel belang aan hun uiterlijk. Ze kunnen zichzelf pas aanvaarden als ze er goed uitzien, gezond zijn of misschien nadat ze een speciale behandeling hebben ondergaan. Sociale media speelt hierbij tegenwoordig een belangrijke rol. Hoe zien anderen eruit en hoe kun jij dat ook bereiken? Zij stellen zichzelf doelen en willen bij anderen goed overkomen. Het uiterlijk bepaalt dan in feite je zelfwaarde. Pas als ze denken aan andermans verwachtingen te voldoen, kunnen zij zichzelf accepteren.

Psychosociale criteria en sociale rollen
Ook psychosociale criteria kunnen een rol spelen bij het wel of niet aanvaarden van jezelf. Denk aan het feit of je arm of rijk bent of welke vaardigheden je hebt gekregen. Met geld kun je aanzien en een gevoel van eigenwaarde verwerven.
Intelligentie, creativiteit en een baan met aanzien, worden in onze prestatiemaatschappij hoog gewaardeerd. Lukt het niet om hierin mee te komen, dan is zelfaanvaarding soms moeilijk als je vindt dat je niet aan je ideaalbeeld voldoet.
Daarnaast kunnen sociale rollen en verwachtingen hun invloed doen gelden. Wanneer je ergens niet bij hoort, kan dat je zelfbeeld ernstig aantasten. Alleengaanden kunnen het moeilijk hebben in een maatschappij waar het huwelijk (nog vaak) als norm wordt gesteld. Daarnaast wordt er ook op gehuwden en gezinnen soms veel druk van buitenaf gelegd. Wanneer je geen warme vriendschappen hebt of goed contact met je collega’s kan dat zomaar tot gevolg hebben dat je jezelf niet aanvaardt en het gevoel hebt tekort te schieten.

Opvoeding speelt een grote rol
Opvoeding heeft ook een zeer grote invloed op het vermogen tot zelfaanvaarding. Wanneer je als kind regelmatig te horen hebt gekregen dat je niets goeddoet of nergens voor deugt, dan zal dat je zelfbeeld sterk beïnvloeden. Dat kan zelfs zo erg worden dat je je afvraagt of je leven überhaupt wel zin heeft. Misschien ben je als kind verwaarloosd en heb je geen vertrouwen in anderen, waardoor je omgang met medemensen wordt bemoeilijkt.

Geestelijk leven als criterium?
De innerlijke strijd over zonde en schuld kunnen iemands leven ernstig beïnvloeden. Zodra je iets voor God wilt ‘presteren’, blijkt algauw je onmacht daartoe en zie je je tekortkomingen. Gevoelens van minderwaardigheid liggen dan op de loer.
Wat ik soms zie in mijn omgeving, is dat de mate waarin je erin slaagt om God te dienen, een maatstaf zou zijn voor zelfaanvaarding. Mensen zetten zich buitensporig in binnen hun gemeente om aan een bepaald ideaalbeeld te voldoen. Ze doen dit om te laten zien dat ze zijn opgeklommen op de ladder van hun ‘geestelijke groei’. Er wordt dan gewezen op het gebruik van je gaven en talenten en dat je deze niet onbenut mag laten. Uit schuldgevoel doen mensen dan soms meer dan God van hen vraagt - met alle gevolgen van dien.
Het lijkt misschien of deze criteria heel ‘geestelijk’ zijn, maar in wezen zijn ze ook een ongezonde basis voor zelfaanvaarding. Het zal nooit lukken om in eigen kracht God te behagen of volkomen te doen wat Gods Woord van ons vraagt. Hij is altijd hoger dan wat wij als mensen kunnen bereiken in dit leven. Uiteindelijk hebben mensen zichzelf ermee en loopt het overmatig ‘geestelijk’ zijn uit op allerlei frustraties of schuldgevoelens. Tenslotte is God Zelf onze enige Bron van waaruit wij kunnen leven en alleen Hij geeft werkelijke voldoening.

Ongezonde maatstaven
Hoe herkenbaar bovenstaande criteria ook zijn, in feite zijn het ongezonde maatstaven voor zelfaanvaarding. Het gaat uit van opgelegde normen en biedt op langere termijn geen oplossing om te komen tot werkelijke zelfaanvaarding. Het accepteren van jezelf betekent dat je stopt om ideaalbeelden te creëren, allerlei (onhaalbare) doelen te stellen of probeert te voldoen aan andermans verwachtingen.

Wat zegt Gods Woord?
Wanneer je in de Bijbel zoekt naar het woord ‘zelfaanvaarding’ zul je het niet vinden. Een goede basis hiervoor moeten we namelijk niet bij onszelf of anderen zoeken, maar bij onze Schepper. Alleen Hij kan ons hierin helpen en leiden.
Ergens las ik: Je zult nooit inzien wie je werkelijk bent, als je niet begrijpt wie God werkelijk is. Daarin ligt - denk ik - de kern van zelfaanvaarding. Pas wanneer we tot geloof komen en ontdekken Wie de Heere Jezus is - en wat Hij voor ons gedaan heeft aan het kruis - leren we steeds meer over wie we zelf zijn. Christus heeft dat voor ons gedaan omdat Hij van ons houdt. Dus hoe wij over onszelf denken, is in feite van ondergeschikt belang.

Christus-aanvaarding als basis voor zelfaanvaarding
Wanneer je wedergeboren en dus een kind van God bent, ben je met Christus bekleed. Je bent een nieuwe schepping en je identiteit ligt ‘in Christus’. De kern van wie je bent is Christus. Niet meer jij leeft, maar Christus leeft in jou (Galaten 2:20). Dat is de basis waarop je aanvaard bent.
Hierdoor heb je genade gevonden in Zijn ogen en vindt Hij jouw leven kostbaar. Hij heeft ons lief en houdt van ons door Zijn goedheid; door Wie Hij is. Hij heeft ervoor gekozen óns lief te hebben.
Groei in zelfaanvaarding heeft dus ook te maken met het besef van wie je bent ‘in Christus’. Het meer en meer ontdekken van de gaven die je hebt gekregen, speelt ook mee in dit proces. Het is een weg naar geestelijke volwassenheid, die invloed heeft op hoe je denkt, liefhebt en relaties opbouwt. Dit kan een leven lang duren.
Wanneer je begrijpt wie je ‘in Christus’ bent, sta je zélf niet meer centraal, maar staat God centraal. En omdat je mag weten dat je door God aanvaard bent, kun je ook jezelf aanvaarden en in geloof de werken doen die Hij voor jou heeft voorbereid (Efeze 2:10). Met alle vragen over jezelf hoef je niet meer bezig te zijn, want die zijn niet de basis waarop jij aanvaard wordt. In plaats daarvan mag je heerlijk rusten in Zijn aanvaarding en vandaaruit vruchtdragen zodat Hij uiteindelijk alle eer krijgt.*
In een volgend deel gaan we hier verder op in.

Enkele passages in dit artikel zijn ontleend aan het boekje ‘Zelfaanvaarding’ van Jef de Vriese. Als dit onderwerp werkelijk een moeilijk punt is in je leven, kun je misschien dit boekje eens lezen om je verder te verdiepen in dit onderwerp.

* Zie mijn eerder verschenen artikelen over onze positie ‘in Christus’.

Dit artikel is onlangs verschenen in 'Het Zoeklicht' nr. 10- 2025 en is een bijdrage die ik voor dit blad mocht schrijven.